“Een lied aan het bed is soms het mooiste afscheid”
Ze komen met vier vrouwen een kamer binnen. Geen groot koor, geen bombast, geen applaus. Gewoon vier stemmen, drie partijen a capella, een visserskrukje om op te zitten. En dan stilte. Tot de eerste klanken de ruimte vullen. Soms vallen mensen in slaap, soms stromen de tranen. “Dat is allemaal goed,” zegt Ingrid Windmeijer, voorzitter van de landelijke stichting Bedside Singers. “Het grootste compliment is als iemand rustig in slaap valt.”Van Amerika naar Leiden
Het idee van bedside singing – zingen aan het bed van stervenden – is overgewaaid uit Amerika en Engeland. Daar bestaan al decennia de zogenoemde Threshold Choirs. In Nederland begon het acht jaar geleden in Amsterdam, onder leiding van dirigent Petrie Akkerman. Ingrid Windmeijer zat toen al in het koor: “Zij had gezongen voor haar dementerende ouders en merkte hoe helend muziek kan zijn. Hoe het pijn kan verlichten, afleiding biedt, troost geeft. Ze wilde dit naar Nederland halen.”
In 2019 won het koor de Over Hoop Prijs, een landelijke innovatieprijs. “Tot onze verbazing kregen wij als piepklein koortje ineens 25.000 euro,” vertelt Windmeijer lachend. “We moesten meteen een stichting oprichten en een missie formuleren: bedside singing mogelijk maken in heel Nederland. Zo werd ik voorzitter – ik ben organisatieadviseur, dus dat lag voor de hand.” Inmiddels zijn er 43 koren verspreid over het land.
Klankbad
Na de prijs startte Ingrid een eigen koor in Leiden, dichter bij haar woonplaats Zoeterwoude. Inmiddels zingen de Leidse Bedside Singers regelmatig in Hospice De Mare, maar ook in het Alrijne ziekenhuis en bij herdenkingsbijeenkomsten. Hun repertoire: eenvoudige, onbekende liederen uit allerlei tradities – Slavisch, Spaans, Jiddischs, Engelstalig – vaak mantra-achtig herhaald. “We kiezen bewust geen bekende melodieën,” legt Ingrid uit. “Het gaat om een klankbad, niet om meezingen of nostalgie. Toch komen er soms herinneringen boven, bijvoorbeeld aan een vakantie. Dat maakt elk optreden uniek.”
Hart tot hart
Zingen aan het sterfbed is intiem en kwetsbaar. Niet alleen voor degene in bed, maar ook voor de zangers zelf. “Je laat je stem horen, en dat maakt je ook zelf kwetsbaar. Soms gaat er een nootje mis – en dat is helemaal niet erg. Het gaat om de puurheid, om het hart tot hart contact. Wij worstelen met onze zenuwen en onzekerheden, terwijl de ander afscheid neemt van het leven. Op dat moment is er een bijzondere gelijkwaardigheid. Je deelt samen een paar minuten die nooit meer terugkomen.”
Voor de gasten en hun naasten kan dat onverwacht diep raken. Ingrid herinnert zich een man die zichzelf stoer noemde, een Rolling Stones-fan die eigenlijk niet toegezongen wilde worden. “We begonnen met een vrolijk Afrikaans liedje en eindigden met het rustige maar indrukwekkende You are not alone, I’m here beside you. Hij werd stil, zichtbaar geraakt. Zo’n moment kan door muziek gebeuren, zonder dat er veel woorden nodig zijn.”
Muziek die binnenkomt
De liederen duren vaak maar een paar minuten, maar hun uitwerking kan groot zijn. Een gespannen gezicht ontspant, een hand die verkrampte in pijn opent zich langzaam. Soms vallen mensen in een diepe slaap. “Dat is misschien wel het mooiste om te zien,” zegt Ingrid. “Dat iemand even loslaat, zich overgeeft aan de klank. Dan voel je dat muziek rechtstreeks binnenkomt in het hart.”
Juist de eenvoud van de liederen – vaak één zin of korte tekst die eindeloos herhaald wordt – maakt ze zo krachtig. Het repeterende karakter werkt als een mantra, iets waar je in kunt wegzakken. Het geeft rust, ruimte, troost. “Je hoeft niets te doen, niets terug te zeggen. Alleen maar zijn. Dat maakt het voor mensen in zo’n kwetsbare fase zo bijzonder.”
Geen applaus, geen theater
Een optreden duurt meestal een kwartier. Daarna valt een stilte. “We zeggen altijd: het grootste compliment is als u in slaap valt. Dat gebeurt vaak. En dan gaan we zachtjes weg. Geen applaus, geen theater. Alleen die korte ontmoeting, waarin muziek woorden overbodig maakt.”
Onderzoek naar de werking
De Bedside Singers zijn inmiddels ook onderwerp van serieuze interesse. Het LUMC wil onderzoek doen naar de effecten van bedside singing op pijnbeleving en gemoedstoestand. “Wij weten uit ervaring dat het werkt,” zegt Ingrid. “Maar het is geweldig dat daar nu ook wetenschappelijk bewijs voor kan komen.”
“Het mooiste wat ik ooit heb gedaan”
Na tientallen optredens is de verwondering nog niet verdwenen. “Het is eigenlijk het mooiste werk dat ik ooit heb gedaan,” zegt Ingrid. “Je komt als verrassing een kamer binnen, vaak bij mensen die dit fenomeen niet kennen. Maar bijna altijd ervaren ze het als een geschenk. Voor even voelen ze: ik ben niet alleen. En dat, op zo’n moment, is misschien wel het grootste dat muziek kan doen.”